قبل از تشریح اقتصاد ایران بهتر است بدانیم ترکیب اشتغال یا کالبد شناسی اشتغال ایران چگونه است .
ما درسال 1402 دومیلیون سیصد چهل نه هزار کارمند دولت داریم با احتساب نیروهای مسلح حدود سه میلیون نفر که با تقریب 3/5 نفر برای هر خانواده جمعا ده میلیون پانصد هزار نفر شامل می شوند که در رده متوسط به پایین جامعه از لحاظ اقتصادی قرار دارند درست است بعضی کارمندان حقوق های نجومی یا درآمدهای زیر میزی دارند اما اکثریت وضع مالی جالبی ندارند بخصوص در وضعیت تورم جهنمی کنونی
حدود 5 میلیون بازنشسته داریم که فقط چهار میلیون دویست هزار نفر آنها از تامین اجتماعی مستمری می گیرند اینان نیز در فقر مطلق بسر می برند در صورتی که درآمد دیگری نداشته باشند هشت شان گرو نهشان هست با خانوده حدود 10 میلیون می باشند ( بیشتر مستمر بگیران زن و شوهر و یا تنها یک فرزند دارند تحت پوشش حتی بعضی تنها زندگی می کنند)
حدود 3/5 میلیون هم واحد کسبی داریم که با فشار روز افزون هزینه ها و مالیات همینطور پایین آمدن قدرت خرید و فشار فروشگاههای زنجیره ای بیش از بیش در فشار هستند قسمت کمی از این 3/5 میلیون عمده فروش یا فروشگاههای بزرگ هستند حدود یک درصد .
از 24 میلیون شاغل کشور که مرکز آمار ایران اعلام کرده در سال 1402 اگر این 7 میلیون کسبه و کارمندان دولت کم کنیم 17 میلیون شاغل در سایر بخشهای کشور داریم به شرح ذیل خدمات با 49/5 درصد و صنعت با 23 درصد و کشاورزی با 16 درصد ( بخش کشاورزی و صنعت دارند بتدریج تعداد شاغلین خویش را از دست می دهند طبق آمار مرکز آمار ایران در سال 1400 حدود 1/1 درصد از بخش کشاورزی به خدمات اضافه شده همینطور از صنعت) منظور از انتقال از بخش کشاورزی و صنعت به خدمات بیشتر دست فروشی است تا اشتغال در شرکت ها ( مشاغل موقت )
اگرچه این آمار خود نقص و جای سوال زیادی دارد اول اینکه افراد بالای پانزده سال در این آمار منظور شده دوم هر کسی که دو روز در هفته هم گار کند شاغل محسوب می شود .
با توجه به اینکه فقط 3 درصد از آحاد کشور سرمایه ها و ذخیره های بانکی کلان دارند چات بالا نشان از یک مستمری بگیری ناچیز و درآمد حداقلی 80 میلیون ایرانی دارد بعبارت صحیح تر 80 میلیون 450 هزار نفر با قلت درآمد و درآمد ناپایدار مواجه هستند که رکود اقتصادی می تواند اثرات جانکاه روی وضع آنان داشته باشد بلعکس تورم روی درآمد 3 درصد صاحبان سرمایه کلان و عمده فروشان کلان و مالکان عمده افزایش های چند ده میلیون دلاری خواهد داشت.
لذا بی سبب نیست گزارش فوربس افزایش 3 برابری میلیونرهای ایرانی کرده و از تعداد 144 هزار نفر 2018 به 430 هزار نفر در سال 2022 و تعداد ابر ثروتمندان ایرانی به 253 هزار نفر در مقیاس جهانی در حالیکه عامه مردم با فقر روز افزون روبرو هستند.
این کالبد شناسی به ما نشان می دهد که کشور در وضع تولید و کشاورزی اصلا خوب نیست و روز به روز دارد از تعداد شاغلین آن کاسته می شود
مفهوم این نقشه اشتغال اینست که وضعیت نسبی کار با توجه آمار بالای ترک کار و عدم انتشار آمار جدید از سال 1400 رو به قهقرا بوده
اما چگونه است مفهوم 3/5 میلیون فروشکاه یعنی بیکاری و عدم درآمد یعنی دلالی قسمت اعظم نیروی کار در کشور کشور 85 میلیونی نیاز به 3/5 میلیون فروشگاه و 2 میلیون دست فروش ندارد به ازای هر 24 نفر یک فروشکاه و به ازای هر 42 نفر یک دست فروش و جمعا به ازای هر 15 نفر یک واحد فروش؟
این نسبت در دنیا بین 700 تا هزار نفر است .
اصلا اقتصادی نیست مقدار فروش هزینه ها را پوشش نمی دهد پس از روی ناچاری است؟
مفهوم اینقدر فروشگاه و دست فروش فقر عمومی است مفهوم عرضه زیاد اما غیر متنوع عدم درآمد عدم کفایت حقوق عدم پایداری مشاغل عدم اطمینان به حقوق کارگری و کارمندی عدم پوشش هزینه ها به مخارج است دقیقا ضرب المثل آفتابه لگن هفت دست شام ناهار هیچ چیز است.
یعنی فقر عمومی یعنی تلاش مضاعف عایدی صفر یا عایدی کم؟
اما اتخاذ سیاست انقباضی مالی دولت سیزدهم این خانواده فروش به شدت مورد تنگنا و فشار قرار داد و تعداد زیادی از ضعیفترین آنها را منهدم کرد
تقریبا هیچ مغازه اجاره ای امکان ادامه کار ندارد مگر در یک مکان خاص یا کالای خاص عرضه کند بیشتر مغازه های اجاره ای تخلیه شده یا می شوند
در واقع دولت برای بخش غیر دولتی هم سیاست گذاری هم بحران هم مالیات گذاری هم تورم گذاری می کند هم آنکه از ارائه خدمات مالی و بیمه ای خود داری می کند. در واقع مردم رها شده اند در امان خدا ( گرانی تورم مالیات فشار مخارج سفارشی هدیه دولت به بخش خصوصی ) با تقدیم فلاکت؟
اما چه شد که اقتصاد ما اینگونه در هم پیچید؟
برای پاسخ به این سوال باید بازگردیم به یکصد پنجاه سال قبل از زمانی که پای استعمار در ایران باز شد تلاش گسترده آنان بر این بود تا نظام اقتصاد سنتی ایران ویران کنند تا راحتر ایران را صاحب شوند هر دو نیروی استعماری آن تاریخ انگلیس و روسیه در این داستان هم صدا بودند.
بعد ها آمریکا و انگلیس همین هماهنگی اجراء کردند یک سیستم اقتصادی مبتنی بر تجارت آنان مبتنی بر واردات و فروش اقلام خارجی حتی گندم وارداتی ارزانتر از تولید به وسیله پول نفت حتی تحمیل خرید وسایلی که در ایران بدانها در آن تاریخ نیازی نبود؟
بدین وسیله ایران صاحب یک اقتصاد سرمایه داری وابسته به غرب شد اقتصاد خدماتی بازرگانی مصرفی و این سیستم وارداتی تا کنون دارد به کار خودش ادامه می دهد با کمال قدرت.
نه تنها بازار ما بر مبنای آنان شکل گرفت بلکه ادارات ما دانشگاههای ما صنعت ما بر اساس خواست آنان پایه گذاری شد
به قول جلال آل احمد ما شدیم رانندگان محصولات و تشکیلات آنان.
حتی انقلاب نتوانست یا نخواست یا نشناخت که این سیستم را عوض کند؟
امروز اقتصاد ما یک اقتصاد اقماری است از سیستم اقتصاد غربی که با واردات و توزیع و دلالی تولیدات آنان کار می کند؟
این صنعت ما سیستم مونتاژ و تعویض کارتن به عهده دارد این فروشگاه های ما سیستم توزیع به عهده دارد.
سیستمی که با تحریم ها لنگ شده با پایین آمدن قدرت خرید اکثریت زمین گیر شده و تازه مشکلات کلان دیگری هم بر دوش آن گذاشته شده است گرانی دلار گرانی خرید دست دوم و سوم محصولات آنان از اعراب خلیچ فارس به دو تا چند برابر قیمت .
تحمیل گرانی و تورم با تحریم ها شکل گرفت با ندانم کاری دولتیان نهادینه شد با دستورات مستقیم و غیر مستقیم آنان با سیاست انقباضی مالی تخریب گر تمام آنچه به عنوان اقتصاد ملی می شناختیم منجر شد.
اینک درب شهرهای برزیل دارد بر روی ما باز می شود سائو پالو یی شدن شهرها و روستا ها؟
اقتصاد کشوری که مدعی انقلاب بر علیه غرب است غربی است اقتصاد مقاومتی توسط دولت سیزدهم دفن شد؟
اینک دولت در صدد است با فشار مالیاتی و فروش نفت آن را اداره کند.
تا اینجای کار فقط تورم کسری بودجه و فقر روز افزون حاصل تلاش دولت بوده است.
تلاشی برای تغییر سیستم اقتصادی کشور به عمل نیامده دولت در صدد است با فشار و اغماض همین وضعیت را به پیش ببرد .
این تلاش نافرجام خواهد بود زیرا زیر ساخت های این اقتصاد بر مبنای وابستگی به اقتصاد غربی طراحی و شکل گرفته است بدون صادرات گسترده نفت و محصولات وابسته و حجم بزرگی از ارز قابلیت ادامه کار ندارد.
یا باید درخواست های غرب را تمکین کنیم به وضع سابق خویش باز گردیم یا اینکه فرو ریزی مستمر اقتصاد را شاهد باشیم؟
راه سومی هم وجود دارد و آن رفتن به سوی پایه گذاری اقتصاد ملی بر اساس تولید .
این راه سوم نیاز به آزاد سازی عمیق و عظیم دارد نیاز به کنار کشیدن دولت از اقتصاد دولتی دارد نیاز به بازی دادن بخش خصوصی به شکل اساسی دارد اما دولت با الزامات این کار مخالف است هم می خواهد اقتصاد کشور بالنده و رشد کند هم می خواهد تسلط بر اقتصاد حفظ کند .
مالیات عظیم بگیرد اما به اصول جدی خصوصی سازی دست نزند
شرکت های خصولتی یا نیمه خصوصی با مدیریت دولتی همچنان در چنبره اختیارات داشته باشد اصولا بخش تکنوکرات مدیران دولتی علاقه و اعتقادی به رها سازی اقتصاد ندارند. و در برابر اینکار مقاومت شدیدی بروز می دهند.
دولت باور ندارد که دوران تخصیص ارزهای کلان برای واردات مواد غذایی محصولات صنعتی و مصرفی به سر آمده و اقتصاد ایران توان و سرمایه پرداخت رانت های کلان ندارد .
دولت فکر می کند تورم ربطی به مشکلات دولتی ندارد فقط باید با اتخاذ سیستم انقباضی پولهای موجود در بازار جمع کرد تا تورم کنترل شود؟
این آرزوی محالی است
اولین آثار این نوع درمان فشار مصنوعی بر قیمت ها است ( جمع شدن فنر تورمی ) نتیجه این کار از قبل مشخص است در اولین شوک فنرها رها خواهند شد و اقتصاد را بیچاره خواهند کرد.
در بالا رفتن تدریجی قیمتها نعمتی وجود دارد بنام هماهنگ شدن فعالان اقتصادی و مردم با قیمتهای جدید اما در شوک های ناگهانی فقط مرگ و سکته و نیستی وجود دارد .
فرض کنیم دلار بتدریچ بالا برود به قیمت هفتاد یا هشتاد و بیشتر برسد اقتصاد محلی به تدریچ با آن کنار می آید اما اگر یکدفعه قیمت شدیدا افزایش پیدا کند هیچ راه حل نقدی وجود نخواهد داشت تنها دستاورد شوک ها از کار انداختن عده زیادی از مرکب فعالیت اقتصادی خواهد بود.
اینگونه شوک افزایش قیمت یعنی تورم های ناگهانی 20 تا 50 درصدی که فقیر تر کردن بیشتر را بدنبال دارد.
در تصمیمات دولت هیچ آینده نگری ملحوظ نشده است فقط رهایی از یک پله فشار مورد نظر است.
بدون برو برگرد دولت قادر به تامین ارز مورد نیاز کشور در حالت فعلی را ندارد؟
نه امروز در آینده هم این موضوع صدق نمی کند دولت آینده ناتوان تر از امروز خواهد بود با این شرایط؟
مگر اینکه تغییرات سریع و اساسی شاهد باشیم؟
داستانی که از همین امروز رقم خورده مجلس اعلام کرده در نظر دارد سال آینده ارز تخصیصی برای کالای اساسی وارداتی و دارو را از 15 میلیارد یورو کاهش خواهد داد برای کم کردن ناترازی.
از سمت دیگر برنامه حذف ارز ترجیحی 28500 روی میز تصویب قرار دارد به 37500 که به خاطر انتخابات مجلس تصمیم گیری در باره آن به روزهای آخر اسفند موکول شد.
هر دو تصمیم نشان از کمبود ارز دارد.
هر دو تصمیم موجب رها شدن فنر تورمی خواهد شد لذا یک سال سیاست انقباضی فقط عده زیادی را ورشکست کرده و می کند .
این دو تصمیم سیاست انقباضی را هم با شکست کامل روبرو خواهد کرد.
نتیجه آفتاب سال 1403 با یک افزایش حداقل 10 درصدی در ارز دولتی و یک افزایش 2 تا سه برابری در بازار آزاد از مشرق سر خواهد زد؟
هر دو تصمیم اتخاذ شده اعلام نشده خلاصه مطلب دولت قادر به ادامه قیمتهای کنونی و تخصیص کنونی نیست؟
لذا دولت 1403 ضعیف تر درمانده تر از 1400 ظاهر خواهد شد.
آن وقت است که بازار آزاد قدرت نمایی خواهد کرد.
دولت در مقابل مردم به جای آنکه اقداماتی انجام دهد تا فقر عمومی کاسته شود با وجود حسن نیت اقداماتی می کند که به فقر بیشتر مردم و ثروتمند شدن بیشتر اغنیا منجر خواهد شد.